در این نوشتار در پی توضیح روش تحقیق در علومی چون روانشناسی و مدیریت و علوم انسانی هستیم. روش تحقیق فرآیندی منطقی و سازمان‌یافته برای به دست آوردن داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز برای حل مسائل و پاسخ به سوالات تحقیقاتی در هر علمی است. روش تحقیق به ما کمک می‌کند تا به صورتی نظامند داده‌ها و اطلاعات را تحلیل کرده تا به نتایج و استنتاجات منطقی و قابل اعتمادی برسیم.

در چشم انداز وسیع تحقیق و پژوهش علمی ، روش تحقیق به عنوان قطب نمای ما عمل می کند و با گذر دادن ما از هزارتوی سوالاتی که برآمده از مسائل هر علم و تحقیقات و نظریات آن است ، موجبات فهم و حتی تحولات در آن علم را فراهم می کند. اما به واقع ما می دانیم روش تحقیق چیست؟ روش تحقیق در علوم مختلف چگونه است؟

چیستی روش تحقیق

روش تحقیق را می توان فرایندی سیستماتیک برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها برای بررسی یک پدیده و یا پاسخگویی به پرسشی تحقیقی یا حل مسئله ای تعریف کرد. روش تحقیق چارچوبی برای جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و تفسیر داده‌ها برای پاسخگویی به سؤالات تحقیق یا آزمودن نظریات در اختیار محققان قرار می‌دهد. بنابراین روش تحقیق نقش تعیین کننده ای در پیشبرد دانش دارد. 

روش تحقیق کمی و کیفی

روش تحقیق را می توان به دو دسته بزرگ و اساسی کمی و کیفی تقسیم کرد و هر آنچه با عنوان روش تحقیق آورده می شود در واقع ذیل یکی از این دو دسته تقسیم می شود . روش تحقیق کمی بر اساس اندازه‌گیری داده‌ها و تجزیه و تحلیل آماری آن‌ها است و روش تحقیق کیفی بر اساس توصیفات و تفسیرات متنی و فرامتنی . نکته قابل توجه اینجاست که روش تحقیق کمی نه اختصاص به علوم پایه بلکه در علوم انسانی و رشته هایی در علوم انسانی چون جامعه شناسی ، روانشناسی و اقتصاد نیز کاربرد دارد.

 روش تحقیق در رشته های مختلف

 روش تحقیق در روانشناسی

روانشناسان از روش های متنوعی برای بررسی ذهن و درک و اعمال و رفتار انسان استفاده می کنند. آنها آزمایش های کنترل شده ای را برای دستکاری دقیق متغیرها و مشاهده تأثیر آنها بر رفتار انجام می دهند. 
علاوه بر این، مطالعات موردی به روانشناسان اجازه می دهد تا عمیقاً در تجربیات فردی کاوش کرده و به کشف هایی در این باب برسند ، بهترین نمونه این امر مطالعات موردی فروید است که در تاسیس و پیشرفت علم روانکاوی و تحولات روانشناسی تاثیر زیادی گذاشت. 

روش تحقیق در روانشناسی حول آزمون دقیق نظریات و فهم روابط علت و معلولی میان متغیرها برای درک رفتار انسان متمرکز است.  همانطور که گفتیم روانشناسان اغلب برای دستکاری متغیرها و مشاهده تأثیر آنها بر رفتار و فهم روابط و علت و معلولی آنها به آزمایش های کنترل شده ای دست می زنند ؛ به عنوان مثال، در مطالعه ای درباره اثرات کافئین بر حفظ حافظه، محققان ممکن است آزمایشی را طراحی کنند که در آن به شرکت کنندگان قبل از سنجش درباره عملکرد حافظه، نوشیدنی کافئین دار یا بدون کافئین داده می شود. با مقایسه عملکرد دو گروه، محققان می توانند رابطه علت و معلولی بین مصرف کافئین و حفظ حافظه را تعیین کنند. 

نظرسنجی و مصاحبه نیز از روش های مهم در جمع آوری داده ها در باب نگرش ها، باورها و رفتارها در انسان است که به کمک روانشناسان برای تحلیل می آید. 

علاوه بر این، مطالعات مشاهده‌ای ، روانشناسان را قادر می‌سازد تا الگوهای رفتار طبیعی را در محیط ‌های مختلف مشاهده و مستند کنند. با مشاهده نحوه تعامل افراد در موقعیت‌های زندگی واقعی، محققان می‌توانند اطلاعات مهمی در باب کنش های اجتماعی، فرآیندهای تصمیم‌گیری و دیگر جنبه‌های رفتار انسانی به دست آورند. 

از دیگر روش های تحقیق در روانشناسی روش کیفی و مطالعه و نقد و تامل در نظرات و ایده های روانشناسان است. به طور مثال لکان در مراجعه به ایده های فروید، به فهم و تفسیری متمایز از دیگر فروید رسید و بنیان های دیگری در روانشناسی ایجاد کرد.

در نتیجه، روانشناسان با به کارگیری روش کمی و کیفی و حتی ترکیبی از روش های این دو دسته مشاهدات می توانند به درک جامعی از رفتار و شناخت انسان دست یابند که به رشد دانش روانشناسی کمک می کند.

 روش تحقیق در مدیریت

در قلمرو مدیریت، محققان از نظرسنجی ها، مصاحبه ها و تجزیه و تحلیل داده ها برای کشف مسائل و چگونگی رفتار سازمانی استفاده می کنند. 

نظرسنجی ، درک کمی از نگرش و ادراکات کارکنان را ارائه می دهد، در حالی که مصاحبه قادر است کاوشی کیفی از تجربیات فردی در محیط کار را ارائه دهد. 

از سوی دیگر، تجزیه و تحلیل داده های خرد، به طور مثال مطالعات درباره موضوع یا رفتاری در چند اداره خاص ، و تعمیم حاصل این تحقیقات به ادارات دیگر و بزرگتر و کسب نتیجه از آنها ؛ محققان را قادر می سازد تا الگوها و روش هایی کلان را شناسایی کرده و به صورتبندی کلی از مسائل و روش ها برسند. 

محققان در رشته های مختلف مدیریت اغلب از ترکیب روش تحقیق کمی و کیفی برای به دست آوردن درکی جامع از رفتار سازمانی و فرآیندهای تصمیم گیری استفاده می کنند. روش های تحقیق کمی مانند تجزیه و تحلیل آماری نقش تعیین کننده ای در اندازه گیری متغیرها و آزمون نظریات در تحقیقات مدیریت دارد.

برای مثال، مطالعه‌ای که تأثیر سبک‌ های رهبری را بر بهره‌ وری کارکنان اندازه‌گیری می‌کند، ممکن است از تجزیه و تحلیل آماری برای تعیین همبستگی بین رویکردهای مختلف رهبری و معیارهای عملکرد افراد استفاده کند.

از سوی دیگر، روش‌های تحقیق کیفی، از جمله مصاحبه و مطالعات موردی، نتایج مهمی را در مورد تجربیات و ادراکات فردی در محیط‌های سازمانی ارائه می‌دهد. از طریق مصاحبه با کارمندان یا انجام مطالعات موردی دقیق از شرکت های مورد مطالعه، محققان مدیریت می توانند انگیزه ها و رفتارهایی را که موجب پویایی سازمانی می شود، را کشف و عرضه کنند. روش‌ تحقیق کیفی به محققان در حوزه مدیریت اجازه می‌دهد تا به جزئیات و پیچیدگی‌های رفتار انسانی در زمینه‌های مختلف سازمانی و اداری پرداخته و فهم اساسی و مهمی از عوامل تاثیر گذار بر فرآیندهای تصمیم‌گیری و عمل سازمانی ارائه دهند.

با ترکیب روش های کمی و کیفی، محققان حوزه مدیریت می توانند درک جامعی در باب کنش های حوزه کسب و کار حاصل کنند. برای مثال، مطالعه‌ای که تأثیر فرهنگ سازمانی را بر نوآوری بررسی می‌کند، ممکن است از نظرسنجی‌های کمی برای اندازه‌گیری ابعاد فرهنگی و مصاحبه‌های کیفی استفاده کرده تا چگونگی تأثیر این جنبه‌های فرهنگی بر خلاقیت کارکنان و توانایی‌های حل مسئله را بررسی کند. در نهایت، هم افزایی میان روش‌های کمی و کیفی در تحقیقات مدیریت به رشد مطالعات و فهم دقیق تر مسائل حوزه مدیریت و کسب و کار منجر می شود.

روش تحقیق در علوم انسانی

در علوم انسانی، خاصه رشته هایی چون فلسفه و ادبیات و تاریخ و ادیان و ... ، محققان از تحلیل متن، تحقیقات تاریخی و تحلیل آنها و نظریه انتقادی برای روشن کردن مسائل علوم انسانی استفاده می‌کنند. تحلیل متن شامل بررسی دقیق آثار مکتوب، مانند آثار فیلسوفان و ادیبان و الهی دانان یا اسناد تاریخی، برای کشف مضامین اساسی و معانی.و ایده های آنها است. تحقیقات تاریخی شامل مطالعه رویدادهای گذشته و تأثیر آنها بر فرهنگ و جامعه و اندیشه گذشتگان تا امروز است.

نظریه انتقادی چارچوبی برای تحلیل ساختار و کنشگری و روابط میان سیاست و اندیشه و فرهنگ و ساختارهای اجتماعی فراهم می کند. محققان علوم انسانی از روش‌های پژوهشی متنوعی برای مطالعه فرهنگ، تاریخ، زبان و ادبیات انسانی استفاده می‌کنند. همانطور که گفتیم تحلیل متن ابزاری اساسی است که محققان علوم انسانی برای تفسیر آثار ادبی و فلسفی و حتی الهیاتی از آن استفاده می کنند. با بررسی دقیق زبان ، اندیشه ، نمادگرایی، و مضامین موجود در یک متن، محققان می توانند فهم عمیق و نوآورانه ای را در باب زمینه های فرهنگی و تاریخی و فکری که اثر در آن خلق شده است، کشف کنند.

به عنوان مثال، تجزیه و تحلیل آثار سعدی از طریق دریچه چنین تحلیل هایی به محققان اجازه می دهد تا هنجارها و ارزش های اجتماعی ایران قرن هفتم هجری را کشف کرده و به بنیان نظری سعدی پی ببرند. علاوه بر این، تحقیقات و کند و کاو های آرشیوی نیز نقش مهمی در علوم انسانی ایفا می کند.

روش تحقیق در علوم اجتماعی

در علوم اجتماعی، محققان طیف وسیعی از روش ها را برای فهم مسائل و تحولات جوامع بشری به کار می گیرند. برای مثال قوم نگاری که همانا غوطه ور شدن در یک جامعه یا فرهنگی خاص است برای به دست آوردن درکی عمیق از هنجارها، ارزش ها و شیوه های آن ، به عنوان یکی از روش های تحقیق و مطالعات بکار می رود. تجزیه و تحلیل آماری به محققان اجازه می دهد تا مجموعه داده های بزرگ را بررسی کرده و همبستگی و روندهای آنها را شناسایی کنند. همانطور که پیشتر گفتیم در علوم اجتماعی که در تقسیم بندی کلان ذیل علوم انسانی قرار می گیرد ، روش کمی و کیفی توامان کاربرد دارد و این امر گاه بش از روانشناسی به چشم می آید.

نویسنده: اردلان فاتح پور