زندگی ، کار و تفکر انتقادی

«تفکر انتقادی» : عنوانی که از آن گاهی به مثابه یک مهارت و گاهی به مثابه یک سواد ضروری یاد می‌شود. اما این عنوان دقیقا چیست و قرار است فراگرفتن آن در زندگی روزمره ما به چه کار بیاید؟ بعد از آنکه برای چنین پرسشی جوابی قانع‌کننده پیدا کردیم، حال باید با نگاهی نقادانه به دنبال اصول این نوع از اندیشیدن و مواجه شدن با اخبار و پدیده‌ها، بگردیم. به یاد داشته باشید که سنگ بنای این نوع از اندیشیدن مقابله با بمباران‌های خبری، مغالطه‌های هرروزه و پدیده‌هایی از این دست هستند و نباید در مسیر کسب چنین مهارت یا سوادی، در چاله همین پدیده‌ها بیوفتیم.
در ادامه این متن مروری خواهیم کرد بر فایده و اصول تفکر انتقادی.

 یکی از ویژگی های گسترش تکنولوژی در دنیای مدرن انتقال حجم زیادی از اطلاعات متنوع در حیطه های مختلف است که ما به تاسی از برخی جامعه شناسان آنرا بمباران اطلاعاتی می نامیم. در معرض این بمباران اطلاعاتی بودن ما را نیازمند دانستن اصول و قواعدی می کند که آنرا تفکر انتقادی می نامیم. تفکر انتقادی اصول و مهارت هایی برای فهم ، تحلیل و ارزیابی اطلاعات و داده هایی است که در جامعه ، فضای مجازی و حتی نهادهای علم با آنها مواجه می شویم. در این نوشتار ما با تعریف تفکر انتقادی و اصول آن به نحو دقیق تری آشنا شده و به اهمیت آن در زندگی روزمره می پردازیم.

افراد در جهان امروز همه روزه و همه ساعات در معرض اطلاعات مختلفی است که بر خلاف گذشته حتی منبع یا منابع بسیاری از آن اطلاعات مشخص نیست. در این میان چیزی که افراد را در برابر این ویروس های مهاجم اطلاعات واکسینه می کند تفکر انتقادی است . در دنیایی که مملو از اطلاعات و نظرات است، توانایی تفکر انتقادی بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.

تفکر انتقادی مهارت تجزیه و تحلیل، ارزیابی و تفسیر اطلاعات برای رسیدن به نتایج و تصمیمات موجه است. این امر فراتر از پذیرش اطلاعات است و شامل تعامل و ارتباطی فعال با ایده‌ها، استدلالات و شواهد است .  این مهارت برای تصمیم گیری آگاهانه، حل مسائل پیچیده و تفکر خلاق ضروری است. 

در این نوشتار به اهمیت تفکر انتقادی، ارتباط آن با زندگی روزمره، اصولی که زیربنای آن است، نمونه‌هایی از تفکر انتقادی در عمل، و فرآیند توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی می‌پردازیم و با کاوش در این جنبه‌ها، می‌توانیم بهتر درک کنیم که چگونه تفکر انتقادی افراد را آمده می کند تا پیچیدگی‌های دنیای مدرن را فهم کرده و انتخاب‌هایی را انجام دهند که با ارزش‌ها و اهداف آنها همسو باشد. در نهایت این نکته را متذکر می شویم که پرورش عادت تفکر انتقادی می‌تواند منجر به رشد شخصی، بهبود تصمیم‌گیری و درک عمیق‌تر از دنیای اطراف ما شود.

تفکر انتقادی چیست؟ 

تفکر انتقادی مهارت فهم و استدلال است که به افراد اجازه می دهد تا عمیقاً در اطلاعات غوطه ور شده، اعتبار آن را تجزیه و تحلیل کرده و به نتایجی مستدل برسند. این امر شامل درگیر شدن فعالانه با ایده ها، استدلالات و شواهد مختلف به جای پذیرش منفعلانه آنچه ارائه می شود است.

برای مثال، زمانی که یک فردی با منظر تفکر انتقادی با استدلالی متقاعدکننده مواجه می‌شود، نه تنها نکات مطرح شده را در نظر می‌گیرد، بلکه مفروضات و سوگیری‌های اساسی را که ممکن است بر استدلال تأثیر بگذارد، زیر سوال می‌برد.

این عمل درکی عمیق و جامع به او در برابر آن استدلال می دهد. در دنیای امروز، که ما در معرض بمباران اطلاعات و استدلالات و شواهد گوناگون از منابع مختلف قرار گرفته ایم ، توانایی تشخیص و تمییز اطلاعات قابل اعتماد از اطلاعات نادرست و نامعتبر از اهمیت بالایی برخوردار است. تفکر انتقادی افراد را قادر می‌سازد تا از میان این حجم از اطلاعات منفعل نبوده و منابع معتبر را شناسایی کنند، بنابراین مانع از قرار گرفتن افراد در دام اطلاعات نادرست یا تبلیغات کاذب می شود.

علاوه بر این، افراد با تکیه بر شواهد و استدلال منطقی به جای احساسات یا عقاید و یا پیش فرض های پذیرفته شده خویش، می توانند تصمیمات آگاهانه ای اتخاذ کنند. بنابراین، توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی برای حضور در پیچیدگی‌های زندگی و اطمینان از اینکه تصمیم‌ها بر اساس قضاوت صحیح و نه حدس و گمان صرف است، ضروری می باشد.

اصول تفکر انتقادی 

شاید نتوانیم جامع ومانع درباره اصول تفکر انتقادی بگوییم اما به ضرورت بحث و سیاق نوشتار در اینجا به اشاره برخی از اصول تفکر انتقادی را می آوریم. 

عینیت:

در اینجا به معنی رویکرد به مسائل و استدلالات بدون تعصب است. گاه ما بنا به تعصبات خاص و یا پیش فرض هایی در مواجه با اطلاعات و یا استدلال یا شواهدی نمی توانیم به درستی انتخاب کرده و یا حکم کنیم. به عبارت بهتر گاه تعصبات و پیش فرض های ما بر روی فهم ما از اطلاعات و داده ها تاثیر می گذارد و امکان مواجه نقاد و ازاد را از ما میگیرد.

تفکر انتقادی درست در مقابل این امر است و بر آن است که افراد در مواجه با اطلاعات و شواهد و استدلال ها باید به فهم خود این امور و بررسی صورت و معنی آنها بپردازند نه با تکیه بر تعصبات و پیش فرض ها آنها را رد یا تائید کنند. برای مثال فردی مذهبی با فردی غیر مذهبی درباره موضوعی بحث می کند. در اینجا هر دو فرد اگر بخواهند بر اساس تعصبات و پیش فرض های خود بحث را پیش ببرند به هیچ نتیجه ای نرسیده و گفتگویی شکل نمی گیرد و فقط جدلی بیهوده می شود.

استدلال صحیح:

فهم و یا آوردن استدلال صحیح یکی از اصول تفکر انتقادی است. چه در مواجه با استدلالی بخواهیم آنرا رد کنیم و چه بخواهیم در مواجه با ایده و اطلاعاتی استدلال بیاوریم باید بدانیم که استدلال صحیح چیست. برای فهم این امر افراد نیاز به فهم منطق دارند زیرا در علم منطق یکی از اصول اساسی فهم مغالطات و صورتبندی استلالات است. برای مثال در گفتگویی میان دو سیاستمدار در دوران انتخابات برای رد یا قبول یکی از آنها باید بتوانیم استدلال صحیح را از مغالطه تشخیص دهیم.

گشودگی به اذهان دیگران :

یکی دیگر از اصول تفکر انتقادی گشودگی به نظر و فهم دیگران است به این معنا که بدانیم و بپذیریم که در فرایند تفکر باید فارغ از احساسات و امیال و نظرات شخصی ، نظر دیگران و تفکر آنها را نیز بدانیم . اما این به معنای پذیرش تام و تمام نظرات آنها بلکه به معنی مواجه و سنجش نظرات و تفکرات دیکران در فرایند تفکر نقاد است.

گشودگی به اذهان دیگران به این نکته تاکید دارد که افراد پذیرای ایده ها و دیدگاه های جدیدی باشند که ممکن است باورهای انها را به چالش بکشد. برای مثال، فردی با تفکر انتقادی هنگام بررسی یک موضوع بحث برانگیز مانند تغییرات آب و هوا، شواهدی را از منابع متعدد، حتی منابعی که با موضع اولیه آنها در تضاد هستند، در نظر می گیرد تا یک نظر جامع تر و استدلال منطقی ابراز کند. 

پرسیدن سوالات اساسی :

یکی دیگر از اصول تفکر انتقادی پرسشگری بنیادین است. با زیر سوال بردن اعتبار و پایایی اطلاعات، افراد می توانند سوگیری ها و مفروضات پنهانی را که ممکن است بر درک آنها تأثیر بگذارد، کشف کنند. برای مثال هنگام تجزیه و تحلیل یک مقاله خبری، فردی با تفکر انتقادی ممکن است در مورد منابع ذکر شده و انگیزه های بالقوه نویسنده برای اطمینان از تحریف نشدن آنها تحقیق کند.

در این میان از یاد نبریم که در نظر گرفتن دیدگاه های جایگزین نیز در تفکر انتقادی بسیار اهمیت دارد است. با جست‌وجوی فعالانه و تامل در دیدگاه‌های متنوع، افراد می‌توانند درک وسیع‌ تری از مسائل پیچیده به دست آورند . برای مثال، در بحثی در مورد سیاست مراقبت های بهداشتی، فردی با تفکر انتقادی به استدلال های ایدئولوژی های سیاسی مختلف گوش می دهد تا دیدگاه جامع تری از موضوع به دست آورد. به طور کلی، این اصول تفکر انتقادی شکاکیت مثبت را پرورش می دهد و افراد را برای شنا در دریای اطلاعات اماده کند.

تفکر انتقادی ، کار و زندگی روزمره 

تفکر انتقادی به عنوان سنگ بنای تصمیم گیری های آگاهانه با تکیه بر شواهد و استدلال منطقی به جای تحت تاثیر احساسات و امیال و تعصبات قرار گرفتن است.  برای مثال، زمانی که در محل کار با یک مسئله مواجه می‌شوید، مدیری که از مهارت‌های تفکر انتقادی استفاده می‌کند، موقعیت را به‌طور عینی تحلیل می‌کند، دیدگاه‌های مختلف را در نظر می‌گیرد و بر اساس واقعیت‌ها به جای ترجیحات شخصی تصمیم می‌گیرد.

علاوه بر این، تفکر انتقادی افراد را قادر می‌سازد تا با تجزیه‌کردن مشکلات پیچیده ‌تر به اجزای کوچک ‌تر و قابل مدیریت ‌تر و بررسی دقیق هر عنصر، با مشکلات پیچیده مقابله کنند. علاوه بر این، تفکر انتقادی با تشویق افراد به تفکر خلاق، فهم نظرات و استدلال های غیر متعارف و ابداع راه‌حل‌های اصلی، خلاقیت را پرورش می‌دهد.

برای مثال، در زمینه طراحی محصول، یک متفکر خلاق که از تفکر انتقادی بهره برده است، ممکن است هنجارهای مرسوم و متعارف را به چالش کشیده مواد جدید را آزمایش کرده و محصولات پیشگامانه ای خلق کند. کارفرمایان برای مهارت‌های تفکر انتقادی ارزش زیادی قائل هستند زیرا توانایی فرد برای تفکر مستقل، قضاوت‌های مستدل و سازگاری ماهرانه با محیط‌های کاری پویا را نشان می‌دهند.

در بازار کار پرشتاب و همیشه در حال تحول امروزی، کارکنانی که توانایی‌های تفکر انتقادی قوی از خود نشان می‌دهند، دارایی‌های ارزشمندی برای سازمان‌هایی هستند که به دنبال عبور از چالش‌ها و استفاده مؤثر از فرصت‌ها می باشند. در اصل، اهمیت تفکر انتقادی در تصمیم‌گیری، حل مسئله و خلاقیت بر ارتباط آن در حوزه‌های مختلف تاکید دارد .

اهمیت توسعه مهارت های تفکر انتقادی

یکی از راه های توسعه مهارت تفکر انتقادی حضور فعال در گفتگوها و مناظرات است. درگیر شدن در مناظرات این فرصت را برای افراد فراهم می کند تا با بررسی دیدگاه های مختلف، تجزیه و تحلیل استدلال ها و شکل دادن پاسخ های مستدل، تفکر انتقادی را تمرین کنند. به عنوان مثال، شرکت در یک مناظره در مورد یک موضوع بحث برانگیز مانند مسائل فرهنگی امروز ما ، می تواند افراد را به در نظر گرفتن دیدگاه های مختلف، ارزیابی شواهد و ایجاد استدلات منطقی برای حمایت از موضع خود به چالش بکشد.

علاوه بر این، خواندن و فهم دیدگاه‌های متنوع از طیف گسترده‌ای از منابع، افراد را در معرض ایده‌های جدید قرار می‌دهد و آنها را به چالش می‌کشد تا درباره باورها و پیش فرض های خود به طور انتقادی فکر کنند. با بررسی دیدگاه‌های مختلف در مورد موضوعاتی مانند سیاست، فرهنگ یا علم، افراد می‌توانند رویکردی باز تر داشته باشند و توانایی خود را برای در نظر گرفتن دیدگاه‌های جایگزین افزایش دهند.

چنانچه پیش تر آوردیم حل مسائل پیچیده نیازمند مهارت های تفکر انتقادی است زیرا افراد باید اطلاعات را ارزیابی کرده ، ایده ها را شناسایی کرده و بر اساس استدلال منطقی تصمیمات آگاهانه بگیرند. به عنوان مثال، مقابله با یک مسئله چالش برانگیز ریاضی یا ابداع استراتژی برای رسیدگی به یک معضل تجاری، افراد را ملزم به تفکر انتقادی، تجزیه و تحلیل داده ها و در نظر گرفتن پیامدهای انتخاب های خود می کند.

از مهم ترین نقاط پرورش تفکر انتقادی تامل در ایده ها و استدلالات و به خصوص پیش فرض های خویش است. افراد می توانند با تامل و نگاهی انتقادی به پیش فرض های خویش راهی به گسترش مهارت تفکر انتقادی و از آن مهم تر راهی به توسعه شخصی بیابند.

سخن آخر

تفکر انتقادی مهارتی اساسی است که افراد را قادر می سازد تا اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند، تصمیمات آگاهانه بگیرند و بحران های اطلاعات و آگاهی در دنیای مدرن را فهم کنند. با درگیر شدن فعالانه با ایده‌ها و شواهد، افراد می‌توانند درک عمیق ‌تری از مسائل به دست آورند و پیش فرض ها را به چالش بکشند و قضاوتی درست و موضعی منطقی اتخاد کنند. از یاد نبریم که توسعه تفکر انتقادی کاری مادام العمر است و از راه هایی که پیشتر آوردیم افراد می توانند عادت تفکر انتقادی را پرورش دهند که منجر به رشد شخصی، بهبود تصمیم گیری و درک عمیق تر از دنیای امروزشان می شود. در نهایت، توسعه مهارت های تفکر انتقادی نه تنها برای افراد، بلکه برای کل جامعه نیز مفید و حتی ضروری است، زیرا فرهنگ ، سیاست ، علم و دیگر امور که جامعه درگیر آنهاست با تفکر انتقادی جایگاه درست خودشان را پیدا می کنند.