آنومی چیست؟

مفهوم «آنومی» یکی از مهم‌ترین مفاهیم در جامعه‌شناسی است که به وضعیت انحراف از هنجارها و قوانین اجتماعی اشاره دارد. این مفهوم به‌ویژه توسط امیل دورکیم، جامعه‌شناس فرانسوی، برای توضیح چگونگی ایجاد احساس بی‌هدف‌بودن و آشفتگی در جوامعی که هنجارهای سنتی‌شان متزلزل شده، به کار گرفته شده است.

تعریف آنومی

آنومی وضعیتی از آشفتگی اجتماعی است که در آن قوانین و هنجارهای جامعه ضعیف می‌شوند و مردم نمی‌دانند چگونه رفتار کنند یا چه انتظاراتی داشته باشند. این شرایط معمولاً با افزایش ناهنجاری‌ها، بی‌تفاوتی، و بروز رفتارهای انحرافی همراه است. در جامعه‌ای که دچار آنومی است، افراد ممکن است احساس ناامنی و بی‌هدفی کنند و ارتباطشان با اجتماع و قوانین ضعیف شود.

ریشه‌های تاریخی مفهوم آنومی

امیل دورکیم در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، این مفهوم را مطرح کرد. او آنومی را به عنوان یک وضعیت اجتماعی ناشی از فقدان یا عدم قطعیت در هنجارهای جامعه توضیح داد و اشاره کرد که این وضعیت می‌تواند باعث خودکشی و انحراف شود. دورکیم به ویژه در کتاب خودکشی به بررسی آنومی و ارتباط آن با افزایش نرخ خودکشی پرداخت​.

دیدگاه‌های مختلف درباره آنومی

پس از دورکیم، نظریه‌پردازانی مانند رابرت مرتون مفهوم آنومی را توسعه دادند. مرتون آنومی را به‌عنوان نتیجه تضاد بین اهداف اجتماعی و وسایلی که افراد برای دستیابی به آن‌ها دارند، توضیح داد. او معتقد بود که آنومی زمانی رخ می‌دهد که اهداف جامعه با دسترسی افراد به این اهداف همخوانی ندارد، که منجر به رفتارهای انحرافی می‌شود​

انواع آنومی

آنومی انفعالی

آنومی انفعالی وضعیتی است که در آن افراد، بدون هدف یا انگیزه‌ای خاص، از پیروی از قوانین و هنجارهای جامعه کناره می‌گیرند. این نوع از آنومی بیشتر به ناامیدی و انفعال مربوط می‌شود.

آنومی نوآور

در آنومی نوآور، افراد به جای پیروی از هنجارهای رایج جامعه، راهکارهای جدیدی را برای رسیدن به اهداف خود ابداع می‌کنند. این نوع از آنومی می‌تواند منجر به خلاقیت، ولی گاه رفتارهای غیرقانونی یا ناهنجار نیز شود.

آنومی شورشگر

در این نوع از آنومی، افراد علیه ارزش‌ها و قوانین جامعه طغیان می‌کنند. شورشگران معمولاً قصد دارند سیستم اجتماعی را به طور کلی تغییر دهند و به دنبال ایجاد قوانین جدیدی هستند.

آنومی کناره‌گیر

افرادی که در وضعیت آنومی کناره‌گیر قرار دارند، از جامعه و هنجارهای آن فاصله می‌گیرند و در حالت انزوا قرار می‌گیرند. این کناره‌گیری می‌تواند شامل ترک کامل تعاملات اجتماعی باشد و معمولاً با احساس ناامیدی عمیق همراه است​

عوامل اجتماعی موثر بر آنومی

نابرابری اجتماعی

نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی به عنوان یکی از عوامل مؤثر بر آنومی شناخته می‌شوند. زمانی که افراد احساس کنند که توزیع منابع و فرصت‌ها در جامعه ناعادلانه است، ممکن است به آنومی دچار شوند و از قوانین پیروی نکنند.

تغییرات سریع اجتماعی

تحولات سریع اقتصادی، فرهنگی، و فناوری می‌تواند منجر به کاهش تأثیر هنجارهای سنتی و افزایش احساس بی‌ثباتی شود. تغییرات سریع معمولاً باعث آنومی می‌شوند زیرا افراد نمی‌توانند خود را به‌سرعت با شرایط جدید وفق دهند.

تضاد ارزش‌ها

در جوامع چندفرهنگی یا با ارزش‌های متنوع، تضاد بین ارزش‌های مختلف می‌تواند باعث آنومی شود. این تضاد ممکن است باعث شود که افراد احساس کنند هیچ هنجار اجتماعی ثابتی وجود ندارد و دچار سردرگمی شوند​.

این مفهوم، همچنان یکی از مهم‌ترین موضوعات در مطالعات جامعه‌شناختی است و در درک انحرافات اجتماعی و نقش نهادها و هنجارها در تنظیم رفتار فردی و اجتماعی کاربرد گسترده‌ای دارد.